Armoe, achterstand en werkloosheid. De Zwindermannen hebben niets met het beeld dat de buitenwereld van Pekela heeft. Zij zien mogelijkheden. De mooie bedrijven, de ruimte, de rijke geschiedenis. Al begon overgrootvader Thie Zwinderman op zijn dertiende als schoenlapper, zijn nazaten kregen geen armoe en werkloosheid mee, maar ondernemerschap. Zij leerden: als je echt wilt en hard werkt, kun je veel bereiken.
De herenboer leunt op een wandelstok met een gouden knop.
Hij staat voor de deur in de Molenstraat in Boven-Pekela. Jacoba doet open en kijkt hem vragend aan.
,,Ik wil graag met Thie praten.’’
Thie Zwinderman ligt gewond op bed. Hij is gevallen.
Iedereen in Boven-Pekela kent Thie. De schilder met zijn droge humor en zijn zware stem. ‘Thie Knorre’, noemen ze hem. Man met lak aan gezag en uniformen. Een wilde man, altijd aan het werk, altijd druk.
Dan gaat er weleens iets mis.
De ladder van Thie stond die ongelukkige middag tegen de serre van de herenboerderij. De schilder er bovenop, met verf en kwast in zijn handen. Drukte in zijn hoofd. Nog even dat ene stukje.
Hij viel dwars door de serre.
Overal glas.
Nu staat de eigenaar van die herenboerderij voor de deur. Zijn interesse in het welzijn van haar man verbaast Jacoba Zwinderman.
Het zijn de crisisjaren dertig. In Oost-Groningen heersen de boeren. Ze laten mannen als haar Thie voor een appel en een ei voor zich werken. Erger dan dat: hij moet voor ze kruipen.
Eén boer eiste zelfs dat de christelijke Thie zijn dochter Riek naar de openbare school zou sturen waarvan de boer in het bestuur zat. Anders zou hij nooit een klus weer krijgen. Die machtige mannen krenken Thies trots, maar hij kan het werk aan de grote boerderijen niet missen.
Dus dat zo’n herenboer bij een schilder op ziekenbezoek komt verwacht je niet.
,,Loop maar mee’’, zegt Jacoba.
De Zwindermannen komen oorspronkelijk uit Duitsland. De familie trok naar Drenthe omdat er ten tijde van de veenontginning veel behoefte was aan handwerklui. Thie groeide op in Roswinkel, dorp tegen de grens bij Emmen. Zijn moeder verliet het gezin, zijn vader hertrouwde.
Thie werd hard opgevoed, moest geld verdienen en begon op zijn dertiende als schoenlapper. Later trad hij in de voetsporen van zijn stiefvader, die schilder was in Boven Pekela.
De Schuurmannen, de familie van Jacoba, kwamen ook uit Duitsland. In de zomer logeerde Jacoba weleens bij een tante die in een plaggenhut woonde. Ze ziet nog altijd het beeld voor zich van de geit die bovenop het dak stond te grazen.
Thie en Jacoba ontmoetten elkaar op een koppelfeest in Drenthe. Zwindermannen en Schuurmannen trouwden wel vaker met elkaar, zo zou een amateurhistoricus later ontdekken.
In de jaren dertig wonen ze met drie jonge kinderen aan de Molenstraat, in een klein huis met een grote glazen schilderswerkplaats. Ze leiden een zwaar en onzeker bestaan.
Thie werkt altijd. Dag en nacht. Hij is huisschilder, behanger, glaszetter. Hij mengt zelf zijn verf, overal in de werkplaats staan dozen met pigment. Dat glas van de werkplaats is nodig voor het licht; elektriciteit is er nog niet.
Jacoba leidt de herenboer naar het ziekbed van Thie. Gelukkig geeft haar man niet om decorum. Dat zo’n rijke man hem in zijn eenvoudige huis in pyjama op bed ziet liggen zal hem zorg zijn. Als schilder komt hij bij iedereen over de vloer, hij leeft tussen de rangen en standen door.
Aan het bed leunt de boer op zijn stok. Hij kijkt de gewonde schilder aan.
,,Thie jongen’’, zegt hij. ,,Wat heb jij een geluk gehad.’’
De schilder knikt. Dat kun je wel zeggen. Al dat glas van de serre. Hij had ook een slagader kunnen doorsnijden. Nu is het even doorbijten, maar het komt goed. Het is goed afgelopen.
Maar de herenboer bedoelt iets anders. Het geluk waarvan hij spreekt gaat niet over de gezondheid van de schilder. De boer kijkt neer op de liggende Thie uit en zegt: ,,Je was bijna op die grote kast gevallen.’’ Om er streng aan toe te voegen: ,,Dat is een erfstuk.’’
Dan begrijpt Jacoba het pas. De herenboer is niet op ziekenbezoek. Hij is hier om een punt te maken en de verhoudingen scherp te stellen. Die simpele arbeider was bijna op de dure kast van zijn familie gevallen.
Stel je voor! De volgende keer moet die schilder echt beter oppassen.
Thie Zwinderman aan het werk
Maar Thie Zwinderman is geen oppassende man. Dat is hij nooit geweest, en dat zal hij ook nooit worden. De schilder staat bekend als brokkenpiloot. Beroemd is het verhaal hoe hij een keer met zijn ladder op de fietskar door de dichte mist fietste en zo een nietsvermoedende voorbijganger van zijn fiets sloeg.
Ook in zijn woorden is hij niet voorzichtig. Thie zegt wat hij denkt. Hoewel veel boeren lid zijn van de NSB die ze gouden bergen belooft, steekt Thie zijn afkeer van de partij niet onder stoelen of banken.
Jaren na het bezoek van de herenboer, in de oorlog, zal Thie op een feest vol NSB-leden over een bekende SS’er zeggen dat hij hoopte dat hij zich hartstikke dood zou rijden. De schilder zou verraden worden door iemand van twee huizen verderop.
Dorpsgenoot Piet Stavast beschrijft in zijn boek Vlucht en Verzet hoe hij ‘onze goede schilder Zwinderman’ ontmoet in Kamp Vught en hoe hij ondanks de ellende in de lach schiet om de aanblik van de kaalgeschoren Thie. ‘De situatie was ook zo dwaas. Zwinderman in gestreept pak met kaal hoofd ons grinnikend verwelkomend in Vught.’
Thie Zwinderman krijg je niet zo gauw klein.
Jacoba is heel anders dan haar man. Ze is meestal rustig, houdt zich op de achtergrond, wordt zelden kwaad.
Maar nu, met die boer aan het ziekbed van haar man, is ze des duivels.
Haar man had wel dood kunnen zijn en die rotboer begint over zijn erfstuk? De arrogantie van die vent doet haar ontploffen. Ze pakt de boer bij zijn arm en sleurt hem met zijn chique wandelstok en al het huis uit.
,,Wat denk u wel! Wegwezen!’’
Jacoba smijt de deur dicht.
In huize Zwinderman mogen ze dan geen gouden knoppen en erfstukken hebben, ze hebben wél hun trots.
Jan Zwinderman zit aan de keukentafel. De krant ligt voor hem. Koffie ernaast.
,,Verdikke’’, briest hij. ,,Die directeur van het Groninger Museum vraagt vijfhonderd euro per dag.’’
De schilder van Nieuwe Pekela heeft een bijnaam van zijn moeder gekregen: Jantje Buskruit. Hij kan zomaar ontploffen. Legendarisch onder de Zwindermannen zijn de ruzies die hij had met zijn vader Thie. Soms vreesde moeder dat ze elkaar in de haren zouden vliegen. Maar de uitbarstingen stopten altijd even plotseling als ze begonnen.
,,Jan, pak je even die kwasten, mien jong?’’
En dan gingen ze vrolijk fluitend weer aan het werk.
Vijfhonderd euro per dag is voor de man die groot werd in de oorlogsjaren een onvoorstelbaar bedrag. Hoe lang moesten hij en zijn vader daar wel niet voor werken, in die jaren van wederopbouw waarin ze ploeterden om de zaak op het droge te krijgen? Van half zeven in de morgen tot zes schilderen, ramen zetten, behangen. ‘s Avonds altijd nog klanten voor de winkel.
Soms moest daarna de boekhouding nog. Dan dronk hij om vijf uur ‘s ochtends, als de papieren in orde waren, een borrel met de boekhouder, sliep een half uurtje en ging weer aan de slag. Alleen op zondag lag Jan na de kerk te slapen voor de kachel.
De Zwindermannen hebben iets onverwoestbaars in hun gestel. Zijn vader Thie stond een paar dagen voor zijn sterfdag nog de kamer te behangen. Helemaal geel uitgeslagen van de kanker in zijn lever. Onvoorstelbaar, vond de dokter, dat die man het zo lang had volgehouden. De oorlog had hem hard gemaakt, denken ze in zijn familie. Hij wilde nooit praten over zijn tijd in Kamp Vught. Als Thie pijn had nam-ie een pepermuntje. Dan ging het wel weer.
Tegen Jan zeiden mensen in die wederopbouwtijd soms ook: ,,Als je op deze manier doorgaat wordt het je dood.’’ Zo mager was hij in die zware jaren. Maagklachten deden hem soms in elkaar krimpen.
Maar hij had geen keus. Hij moest door. Zijn eigen zaak opbouwen in Nieuwe Pekela. Geld kon zijn vader hem niet meegeven.
,,Vijfhonderd euro!”
De beschuldigende klap die Jan op de krant geeft wordt gesmoord door het perzische tapijtje dat de tafel bedekt. Hij grijpt naar zijn koffie.
,,Per dag!’’
Tegenover hem aan tafel zit zijn zoon Jakob. Hij is even langsgewaaid, zoals wel vaker. Hij woont ook in Pekela, heeft zijn eigen bedrijf als consultant.
Ze drinken koffie uit kopjes van boerenbont. Alleen op zondag komen kop en schotel uit de kast. Alles is nog precies zo als toen Wija nog leefde. Op tafel staat een bosje bloemen. Het is schoon. Het is raar zonder haar.
Jakob hoort glimlachend de uitbarsting van zijn vader aan. ,,Pap’’, zegt hij kalm. ,,Ik kan niet eens langskomen voor zo’n bedrag. Ik moet eigenlijk duizend euro per dag hebben.’’
Jan Zwinderman in schilderstenue
Jan Zwinderman wilde altijd boer worden. Maar sinds de hervormingen van Sicco Mansholt was dat vrijwel onmogelijk. Als je geen boer was, zou je nooit boer worden.
Jan’s vader had het niet zo op boeren. Die hadden hem altijd dwars gezeten. Thie stuurde Jan naar de ambachtsschool in Winschoten om de schilderszaak voort te zetten. Daar haalde hij zijn middenstandsdiploma en werd een schilder die niets liever deed dan praten over het boerenbestaan.
Fantastisch vond hij het dat zijn zuster Riek een boerenzoon trouwde en naar Canada emigreerde om daar een nieuw bedrijf op te zetten. Harm was een beer van een kerel, begon daar als houthakker. Die eerste jaren leefden ze in extreme armoede in een blokhut met een deur die ze moesten vergrendelen met een mes omdat ze geen geld hadden voor een deurklink.
Maar ze hebben het gered. Prachtig.
Jan kijkt naar zijn zoon. Hij is ‘consultant’ geworden. Voor Jan een vaag beroep. Daar hebben ze wel vaker gesprekken over gevoerd.
,,Waar verdien je je geld dan mee jongen?’’
,,Ja, eh, met dingen doorpraten, pap. Door de leiding te nemen in een project.’’
,,Project? Project?’’
,,Ja, dan kom je bij een groep om iets in gang te zetten.’’
,,Kunnen die mensen dat zelf dan niet?’’
,,Nee. Dat hebben ze uitbesteed aan mij.’’
Jan heeft het nooit echt begrepen. En nu hoort hij dat zijn eigen zoon daarvoor duizend euro per dag vraagt.
In de jaren zestig bereikte de welvaart Nederland en ging het ook de schilderszaak steeds meer voor de wind. Het harde werken bleef, de zorgen werden minder. Na het tweedehands autootje kwam de bedrijfswagen, de aanhanger, het personeel.
Alles was altijd op orde. Jan en zijn vrouw Wija kwamen niet uit vooraanstaande families, wisten wat armoede was en hoe anderen op de je neer kunnen kijken vanwege je achtergrond.
Dat zou hen niet overkomen. Alles was perfect. Het huis brandschoon, de kinderen netjes in de kleren, zelf piekfijn verzorgd. Ze stonden klaar voor anderen, waren maatschappelijk actief. Jan werkte dag en nacht, Wija bestierde het huis. Nooit zal iemand ook maar iets op hun aan te merken hebben.
Jan Zwinderman met zijn kinderen, in het midden Jakob
De kinderen kwamen niets tekort. Wel zagen ze het harde werken en de spanning van een eigen zaak. Ze hoorden de gesprekken aan de keukentafel. Is er genoeg werk? Levert het genoeg op?
Dat moet toch ook anders kunnen, dacht Jakob. Je kunt ook je geld verdienen met praten, lezen en schrijven. Hard werken kan altijd nog. Net als zijn oudere broer Theo voelde hij geen behoefte om de zaak van zijn vader over te nemen.
Jan heeft zijn drie kinderen nooit een strobreed in de weg gelegd. Zelf kon hij zijn droom niet volgen, zijn kinderen mogen dat wel. Sterker, waar hij kon betaalde hij en zijn Wija mee aan de studies. Theo wilde naar de kunstacademie. Zijn dochter Ria deed de opleiding kinder-en jeugdverzorging. Jakob was altijd meer een prater dan een doener – ‘jij moet dominee of advocaat worden’, zeiden ze vroeger tegen hem. Jakob koos voor onderwijskunde.
,,Duizend euro? Per dag?’’
Jan kijkt zijn zoon aan alsof hij een geest ziet.
,,Ja. Weet je pap, als je interim bent moet je in die periode je geld verdienen. Daarna heb je weer een tijdje niets. Ik schrijf honderd euro per uur. Minimaal achthonderd per dag dus. En dan reken ik geen voorbereiding of wat dan ook.’’
,,Zo jongen, dat is een hoop geld’’, zegt Jan.
Jakob knikt.
,,Ja, dat is ook een hoop geld.’’
,,Het moet groter Jakob, véél groter.’’
Willem Jonker zit op de bank bij zijn jeugdvriend Jakob Zwinderman in Oude Pekela. Het is in de zomer van 2017, de avond is nog jong, op tafel staan koffie en zelfgebakken cake. Willem heeft een leesbrilletje op de punt van zijn neus staan, in zijn handen een plan dat hij net heeft doorgekeken.
Jakob Zwinderman is een Pekelder in hart en nieren. Een snelpratende man die houdt van zijn streek. Een ondernemer die kansen pakt waar hij ze ziet. In het verleden was dat vaak in de Randstad, soms ook in het buitenland. Tegenwoordig ziet hij ze steeds vaker hier in de regio.
Jakob is een Oost-Groninger met een klein hartje. Snel geëmotioneerd als het gaat om zijn gebied. Hij vertelt graag over de rijke geschiedenis van de streek, ziet enorme potentie en ontploft als Pekela in de media weer eens negatief wordt neergezet. Om iets te doen voor de regio werkte hij afgelopen jaar hard aan het opzetten van een gebiedscoöperatie.
Het plan daarvoor ligt nu bij zijn jeugdvriend op schoot.
Willem komt zo nu en dan langs. Als hij op bezoek is bij zijn vader gaat hij met zijn vriendin soms een potje klaverjassen bij Jakob en zijn vrouw. Eerst koffie en cake bij de bank, dan aan tafel om te kaarten. Mannen tegen de vrouwen. Worst en kaas erbij. Dat werk. Gewoon zijn. Dat kan goed in Pekela.
Willem is CEO in de Europese ict-wereld. Komt overal, praat met iedereen. Zijn vader werkte bij een timmerfabriek, was een man die hard werkte en ‘ken nait bestaat nait’ als motto had. Dat motto heeft Willem erin gehouden, Pekela heeft hij achter zich gelaten.
Jakobs vader deed wel eens wat schilderwerk bij de timmerfabriek waar Willems vader werkte. Zo kwamen de jongens elkaar tegen, later fietsten ze samen naar de Ubbo Emmius in Stadskanaal en werden ze goede vrienden. Ze lazen Hermans’ ‘Nooit meer slapen’ terwijl andere jongens op de brommer zaten. Ze klaverjasten in de pauze op school. Ze gingen niet aan het werk in de fabriek, ze leerden door.
Hun levens liepen daarna uiteen, de vriendschap hield stand. Ze vinden elkaar in hoe ze naar de wereld kijken. Houden van ‘De helaasheid der dingen’ van Dimitri Verhulst. Pekela zit in ze.
Jakob Zwinderman en Willem Jonker als studenten
,,Wat voor plannen heb je nou met de regio?’’, had Willem gezegd.
Als er één kenmerk is waar Willem Jonker om bekend staat dan is het dat hij altijd zegt wat hij denkt. Dus ook vanavond.
,,Zo gaat het niet werken.’’
In het plan ziet Willem de hogeschool voorbij komen, de universiteit, de overheid, maatschappelijke organisaties. Allemaal leuk en aardig, maar Willem gelooft er niet echt in. Als je iets nieuws wil doen, als je wilt innoveren, dan heb je particuliere bedrijven nodig om het naar de markt te brengen. Een wetenschappelijke ontdekking is prachtig, maar die raakt het leven van de gewone man in de Veenkoloniën niet.
Willem ziet het vaker in Groningen; die aanpak vanuit een goedbedoelende club zonder ervaring in ondernemerschap, niet gepokt en gemazeld in het bedrijfsleven. ,,Het moet anders, Jakob.’’
Jakob Zwinderman is geen man die zich snel uit het veld laat slaan. Hij bekijkt de zaken graag van de positieve kant. Neem het gebied waarin hij is opgegroeid. De buitenwereld heeft het al snel over de armoede, de werkloosheid, de achterstand. Jakob niet. Die ziet mogelijkheden.
Kijk eens rond! Zie die mooie bedrijven, zie die ruimte, zie die rijke geschiedenis, zie die ondernemende mensen. Pekela is zoveel meer dan het stereotype beeld.
Natuurlijk is er wat armoede en zijn er relatief veel uitkeringen, dat zit vast aan deze streek. Ooit is de industrie vertrokken, de investeerders trokken zich terug uit de strokarton. Ze lieten een gebied achter met veel praktijkgeschoolde arbeiders. Maar dat is het oude verhaal. Het Pekela van Jakob is een heel gewoon dorp met een rijke geschiedenis. Waar het goed wonen is, de huizen betaalbaar zijn, en afstanden relatief. Stop met dat kleine denken, het is niet ver weg. Jakob reist zijn hele leven al heen en weer naar de Randstad. Prima te doen.
Soms schrikt Jakob van de mentaliteit van een klein deel van zijn dorpsgenoten. De afhankelijkheid van de overheid, de passiviteit. Jakob is een christelijke sociaal-liberaal die graag een ander helpt maar er slecht tegen kan als mensen hun kansen niet grijpen.
Nog bozer wordt hij als de kansen worden ontnomen. Als hij bijvoorbeeld geld wil lenen om een fabriek in Pekela op te zetten en de bank die alleen wil financieren als de fabriek in de stad Groningen komt – ‘want daar gebeurt het’. Hoe moet je dan ooit iets veranderen hier?
Met de gebiedscoöperatie wil hij kansen creëren. Banen scheppen. Innovatie aanzwengelen. Tegen het beeld van ‘het was niks, het is niks en het wordt niks’ in, Het was hier een bruisend industriedorp, het is een nog steeds een prima plek, het kan een nieuwe boost krijgen. Als er genoeg mensen in geloven.
Even schrikt Jakob van Willems reactie. Maar positief denken betekent snel omschakelen. Als Willem zo goed weet wat niet werkt moet hij ook maar vertellen wat wel helpt.
,,Hoe moet het dán?’’ Jakob kijkt zijn jeugdvriend aan.
Je hebt bedrijven nodig, zegt Willem. Grote bedrijven. Wat zit er in Oost-Groningen? Avebe, de coöperatie van telers van zetmeelaardappelen, die voortkomt uit de rijke historie van de aardappelmeelfabrieken in het gebied. Nedmag, dat magnesiumzout wint en levert over de hele wereld. En Jakob heeft het vaak over HempFlax, een Pekelder bedrijf dat werkt met hennep, in een voormalige kartonfabriek. Geen heel grote speler, wel een innovatieve.
Aardappels, magnesium, hennep. Drie grondstoffen die nu al werkgelegenheid opleveren in Oost-Groningen. Als je dat als basis neemt, en dan op zoek gaat naar innovatie en uitbreiding. Dan werk je met wat de regio uniek maakt en gebruik je kennis en industrie die er al is. En is het niet juist die maakindustrie waar de Veenkoloniën ooit groot in was? Aardappelmeel, strokarton. Dit is niet direct een gebied voor flitsende ict-hypes, of bureaucratische overheidsprojecten. Hier zit de kracht in het land. Zo is het altijd geweest. In de turf, de waterwegen, de landbouw en de verwerking van gewassen.
Alleen als je voortbouwt op waar je goed in bent kun je voorop lopen.
Rechtsonder Jakob en jeugdvriendjes op straat
Naast de bank van Jakob hangt een plank aan de muur. Een plank met een laag verf van een centimeter of drie, in allerlei kleuren. Hij is loodzwaar – letterlijk. Op die plank streek zijn vader jarenlang zijn kwast uit, in een tijd waarin verf nog lood bevatte.
Jakob koestert zijn afkomst. Anders dan Willem is Jakob nooit weggegaan. Ook al was het voor zijn werk logisch geweest. Tijdens zijn studie onderwijskunde woonde hij in de stad Groningen. Hij trouwde met Janneke uit Oude Pekela en kwam terug. Hij is een plattelandsjongen. Na zijn werk heeft hij ruimte en stilte nodig.
Ooit verdiende hij goud geld in de consultant-wereld waar hij adviseerde in management-trajecten. Kreeg een salaris dat hij als schilderszoon nooit voor mogelijk had gehouden. Collega’s overbluften elkaar met exotische vakantiebestemmingen en luxe jachten, er werden extravagante feestjes gehouden. Eerst deed hij mee. Bijna had hij een vreselijk groot huis gekocht, een enorme directeurswoning van vier verdiepingen in Pekela. Ze zagen ervan af door de ziekte van zijn vrouw. Gelukkig maar, denkt hij nu achteraf, wat moet je ermee?
De stress van het werk was slopend. Het moest altijd meer. Hij weet nog goed hoe hij in de file stond en een collega van vroeger belde.
,,Jakob, is het niet eens tijd dat we hier in het Noorden voor onszelf beginnen?’’
Uitstekend idee.
,,Oké…’’
Jakob heeft zijn vriend aangehoord, zit niet bij de pakken neer maar ruikt zijn kans. Dat die Jonker nu een hoge baas is in de Europese ict-wereld heeft hij uiteindelijk wel te danken aan de kansen die hij hier in Pekela kreeg. Hij kan ook best een keer iets terug doen.
,,Wil je ons helpen?’’
Willem denkt terug aan het vakantiewerk dat hij in zijn jeugd deed in de strokartonfabriek. Dat was het harde leven. Stapels kartonnen platen van 25 kilo op een weegschaal tillen, bandjes om stapels dozen binden. Zwaar, eentonig, acht uur per dag.
Hij weet nog hoe hij na een lange nachtdienst stond te popelen om naar huis te gaan en de baas vroeg wie er nog een paar uur extra door kon. Een man die al zijn halve leven bij de fabriek werkte stak gretig zijn arm omhoog. ,,Kan ik goed gebruiken’’, zei hij. ,,Ik moet volgende maand weer een nieuwe buskaart voor mijn dochter kopen.’’
Willem zag daar de andere kant van de samenleving. Hij zag mensen die wel anders zouden willen, maar die niet meedelen in onze welvaart.
,,Is goed’’, zegt Willem.
Ze staan op. Het is tijd voor kaas, worst en klaverjas.
Jakob en Willem Jonker op vakantie in jeugd
Schoolfoto Martijn en Winant
,,Woarum dat daan?’’
De microfoon van PowNews hangt voor het gezicht van een Pekelder met zwarte pet en vlassig snorretje. Het is vreselijk om hier te wonen in de Pekela’s, heeft Rutger van Castricum gehoord.
,,Woarum dat daan?’’, vraagt de goedgemutste Pekelder.
Rutger verstaat zijn Gronings nog steeds niet. De man zucht.
,,Waarom dát?’’
De broers Martijn en Winant Zwinderman hebben het filmpje van GeenStijl al zó vaak gezien. Naar aanleiding van een onderzoek van tijdschrift Elsevier waarin Pekela naar voren kwam als minst fijne woongemeente, bezocht Rutger van Castricum in 2009 de ‘slechtste plek van Nederland’.
Het resultaat is een en al stereotypes en spraakverwarring. Maar het blijft grappig.
,,Woonze hier zulf wel daan?’’, vraagt de Pekelder aan Van Castricum.
,,Sorry?’’
Rutger van Castricum en Gronings gaan niet goed samen. Maar nee, die mensen van Elsevier wonen niet hier in Oude Pekela.
,,Nou, hou kennie dat zègn daan?’’
De Pekelder vindt het allemaal niet normaal, maar haalt ook zijn schouders. Het zal allemaal wel.
,,Tou moar. Dat binn onderzuiken zeker.’’
Martijn, Winant en hun vrienden citeren te pas en te onpas uit het filmpje. ‘Woarum dat daan?’, zeggen ze als ze iets niet begrijpen. ‘Dat binn onderzuiken zeker’, zeggen ze als ze vinden dat er vreemd wordt omgesprongen met de feiten.
Dat beruchte filmpje van GeenStijl is dubbel voor de jongens uit Pekela. Er zijn inderdaad zoveel onderzoeken waaruit Pekela negatief naar voren komt. Dit soort reportages vergroten dat nog eens even lekker uit. Zoals GeenStijl het zelf omschrijft: tendentieus, ongefundeerd en nodeloos kwetsend.
De vader van Martijn en Winant kan er woest om worden. Jakob Zwinderman maakt het zijn hele leven al mee. Zijn dorp, zijn streek, wordt door de buitenwereld altijd neergezet als een achterlijk gebied. Hij is er zat van. Soms heeft hij de tranen ervan in zijn ogen staan.
,,Voel je niet zo aangevallen’’, zegt Winant dan tegen hem. De nadruk ligt inderdaad wel te veel op de negatieve kanten, maar de cijfers laten wel zien dat er ruimte is voor verbetering.
Zo’n filmpje, bedachten de broers zelf ook toen ze klaar waren met lachen, is misschien niet zo heel goed voor Pekela.
Maar het is wel enorm grappig.
Rutger: ,,Er is een onderzoek gedaan door Elsevier en die zegt: dit is het slechtst bewoonbare dorp.’’
Oudere man naast parkeerplaats: ,,Jammer.’’ Trekt zijn schouders op en herhaalt: ,,Jammer.’’
Rutger: ,,Ja. En dat is het?’’
Man: ,,Nou, ik vind het jammer. Het is jammer.’’
Rutger: ,,U vindt dat het niet zo is?’’
Man: ,,Dat zeg ik ja niet. Ik vind het jammer.’’
Stilte.
Rutger: ,,Vindt u het jammer?’’
Man: ,,Ja.’’
Martijn en Winant Zwinderman op de schommel
Op school kregen de jongens Zwinderman ooit de vraag voorgelegd. Wat wil je later worden? Rijk of gelukkig? Martijn en Winant hoefden daar niet lang over na te denken.
Rijk natuurlijk.
Gelukkig waren ze al.
In het beeld van arm Pekela herkennen Martijn en Winant zich totaal niet. De wereld waarin zij opgroeiden was een andere. Ze hadden weelde, vrijheid en alle mogelijkheden om zichzelf te ontwikkelen.
Aan hun studie hebben ze nooit een cent zelf hoeven te betalen. Huur, collegegeld, boeken, eten, kleren; alles krijgen ze van hun ouders. Zij hoefden niet te werken naast de studie, zoals Winants vriendin – waar hij overigens altijd bewondering voor had.
Hun vader vindt dat ze wel iets beters te doen hebben dan werken voor een uurloon van niks en schoonmaken tot middenin de nacht. Sporten bijvoorbeeld. En maatschappelijk actief zijn, betrokken bij de gemeenschap, zoals hun vader, opa en overgrootvader dat ook altijd zijn geweest.
Soms is Martijn bang dat hij zijn ouders te weinig laat merken hoe dankbaar hij is voor alles wat hij krijgt. Op de universiteit stoorde hij zich soms aan medestudenten die studeren maar normaal vonden. Die maar wat aanklooiden, gingen feesten, bier drinken. Martijn doet liever zijn best. De kansen die hij krijgt zijn niet normaal, die moet hij benutten.
Rutger: ,,U bent burgemeester van de Pekela’s. Wat doet dat met u?
Meindert Schollema: ,,Ik vind het heel vervelend. […] De hele dag wordt er getelefoneerd, ik krijg mailtjes. Mensen zijn daar eigenlijk wel een beetje boos over. Mensen wonen hier met plezier.’’
Rutger: ,,Hebben ze ook zoiets van, daar hebben we die westerlingen weer die over ons beginnen te zeiken?’’
Schollema: ,,Nou ja, dat zijn we wel gewend, dat is nooit anders geweest.’’
Rutger: ,,Hoe komt dat?’’
Schollema: ,,Omdat mensen hier nog nooit zijn geweest. En als mensen hier komen, en ze rijden hier twee dagen rond, dan staat de volgorde van beste gemeentes op zijn kop.’’
Oudere mensen beginnen altijd weer over die clownsaffaire. Winant begrijpt er niets van. Een of ander verhaal over misbruik in Pekela van kinderen in de jaren tachtig door clowns. Bleek niet eens waar te zijn. En wat moet hij, tien jaar later geboren, daar in hemelsnaam mee?
Maar ja, dat is blijkbaar wat mensen onthouden.
Winant kan de vooroordelen altijd makkelijk weerleggen. Het zijn toch altijd mensen die nooit in Pekela zijn geweest. Voor zijn sollicitatie als accountant bij een groot kantoor gebruikte hij zijn herkomst in zijn voordeel. Ja, hij kwam uit Pekela, en ja, daar hadden ze vast allemaal wel een beeld bij. Winant keerde het beeld om.
Hij kreeg in Pekela geen armoede en werkloosheid mee, vertelde hij, maar ondernemerschap. Zijn overgrootvader, zijn opa en zijn vader hadden allemaal een eigen bedrijf. Als je echt wilde en hard werkte, leerde hij, kun je veel bereiken.
Winant werd aangenomen. Accountancy past bij hem, hij houdt ervan als dingen kloppen. Zijn financiële toekomst is rooskleurig, denkt hij zelf. Hij woont nu in een flatje in Groningen, misschien koopt hij later een groot huis in Pekela. Of ergens anders. Winant aardt overal wel.
De man die net voor de camera flink heeft geklaagd over vernielingen en woninginbraken – ‘het is ab-nor-maal’ – haalt een leeg flesje bier uit het krat dat de jongen in fleurige broek naast hem in handen heeft.
,,En mag ik ook wel ee’m zegn, dit is een kratje Pitt.’’
De jongen met het krat (‘hij is bij mij in’, zegt de man over hem) sluit zich aan bij de promotie van het goedkope bier. ,,Da’s een beetje lekker chill om te drinken. Ik bedoel, hier is verder niets te doen.’’
Rutger: ,,Nee? Is hier niks te doen?’’
Jongen: ,,Met die mensen hier omgaan…ik vind het echt niks hier. Ik wil soms weer naar de stad toe, maar om bepaalde redenen heb ik zoiets: ik blijf nog even.’’
Rutger: ,,Ben jij nou de enige homo hier in het dorp?’’
Martijn zou juist best wel terug willen naar Pekela. Hij woont op kamers in de stad Groningen – met twee jongens uit zijn dorp – en had moeite om te aarden op de universiteit. Hij had het gevoel dat mensen zich stoerder en zelfverzekerder voor deden dan ze eigenlijk waren.
Martijn studeerde pharmacie. Toen de opa van zijn moederskant hoorde dat Martijn later rijk wilde worden gaf hij hem een tip. Word apotheker, die lui harken tonnen binnen.
Martijn hield toevallig van biologie en scheikunde en zag het dus wel zitten. Tijdens zijn studie ontdekte hij waar het échte grote geld zat: in patenten op medicijnen. Daar gaan miljoenen in om.
Na zijn studie is Martijn begonnen aan een promotietraject waarin hij onderzoekt of varianten van stoffen die nu al worden getest tegen kanker, ook werkzaam kunnen zijn tegen de longziekte COPD. Via een fonds voor de farmaceutische industrie speciaal voor Noord-Nederland, hoopt Martijn zijn verdere onderzoek gefinancierd te krijgen.
Een patent. Een eigen bedrijf waarmee hij dat in de markt zet. Dat is zijn droom.
Misschien kan hij dan, rijk en gelukkig, een groot vrijstaand huis kopen ergens in Oost-Groningen.
Want de Elseviers en GeenStijlen kunnen nog zoveel roepen: voor Martijn Zwinderman is dat een zeer fijne plek om te wonen.
