Familie Snippe

Maken kleren de vrouw?

De Snippes zijn van oorsprong een slagersfamilie. Opa Gerrit slachtte aan huis, want geld voor een eigen zaak was er niet. Die krapte kende ook zijn kleindochter Christien, die groot werd op een woonark tegenover het huis van haar opa en oma in De Krim. Zij is altijd verzot geweest op mooie kleren, maar haar ouders hadden wel wat anders aan hun hoofd. Des te onbegrijpelijker was het voor Christien dat haar eigen dochter Manuela liever een spijkerbroek droeg dan een prinsessenjurkje. Maar ook Manuela had wel iets anders aan haar hoofd.

Gerrit Snippe (1892 – 1977)

De huisslager die zachter was dan hij leek

Slachten zat de familie Snippe in het bloed. Gerrit Snippe, overgrootvader van Manuela, opa van Christien, was huisslager van beroep. Net als zijn zoon Johannes, de vader van Christien, verzorgde hij bij boeren de slacht aan huis.

Gerrit Snippe werd in 1892 geboren in Hollandscheveld, trouwde op in 1914 met Lammina Benjamins, en kreeg met haar tien kinderen: Femmigje, Jan, Klaas, Johannes, Jantje, Jacob, Lammigje, Femmigje, Gerrit en Roelof, waarvan er twee op jonge leeftijd stierven.

Het echtpaar woonde op de Tippe, onder Nieuwlande, in een boerderij. Zijn kleindochter Christien herinnert zich haar opa als een wat nors kijkende man die weinig lachte, maar zachter was dan hij in eerste instantie leek. Het dorp Nieuwlande herbergde in de tweede wereldoorlog tal van ‘duikelaars’. Arnold Douwes, de man die samen met verzetsleider Johannes Post uit Nieuwlande vele Joden hielp onderduiken, vermeldt Gerrit Snippe in zijn dagboek, als hij naar De Tippe gaat om er extra bonkaarten af te leveren.

Er is een oud krantenknipsel bewaard gebleven, waarin Gerrit Snippe en zijn vrouw Lammina vertellen over werk en huwelijk. Het stuk stamt uit 1964, daags voor hun 50-jarig huwelijk, de bruidegom had alvast in alle vroegte de stoep geschrobd voor het geval de burgemeester aan zou kloppen, en vertelde de journalist van de plaatselijke krant over zijn werk. Over zijn broeibakken met kokend water waarin hij de dode varkens dompelde, zodat de behaarde opperhuid er netjes afgeschaafd kon worden en men het spekzwoerd later lekker knapperig zou kunnen bakken.

Varkens wassen, hij kon het goed, maar het was letterlijk een loden last; de broeibak had een lengte van anderhalve meter, het hout was doordrenkt van het water. Vier had hij er in gebruik. Hij liet ze onderweg bij de boeren staan zodat hij er niet verder mee hoefde te lopen dan strikt noodzakelijk was.

Slachten deed men meestal in november en december, als het koud was en de kans op vliegen klein. Dat had wel tot gevolg dat het water vaak bevroor terwijl hij ermee bezig was. Dan wilde een borrel wel eens helpen, gelukkig waren de boeren daar scheutig mee. Soms had hij wel acht klanten op een dag – dat waren heel wat borrels. Sommige huisslachters sloegen op een dag wel dertig glaasjes naar binnen. Drank hielp niet alleen tegen de kou, maar ook tegen de weeë lucht van het geslachte dier.

Om het dier te ‘ontwijden’ werd het op de ladder gehesen. Zijn kleindochter Christien herinnert zich de ladders met dode dieren uit haar jeugd als een neutraal gegeven. Je wende eraan, zegt ze.

In 1918, Gerrit was toen al een paar jaar getrouwd, wilde de regering met een Slachtwet een einde maken aan de illegale huisslachterij. Een vleeskeuring werd verplicht, het slachten moest plaatsvinden in openbare slachthuizen. De slagers protesteerden fel; het vlees werd er te duur van, de nieuwe wet ontnam hen alle winst.

In 1922 werd de wet weer ingetrokken. De gemeentes moesten de vleeskeuringen maar doen. Tot in de jaren ’50 bleef huisslachten in zwang. In later jaren werkte Gerrit Snippe in de Exportslagerij in Coevorden. Dat deed hij tot zijn 70ste.

Hij was vast van plan 92 jaar te worden, vertelde hij in 1964 aan de journalist. Dat heeft niet zo mogen zijn. Hij overleed in 1977 in Coevorden, 84 jaar oud. Een jaar later stierf ook zijn vrouw Lammina.

Krantenknipsel 1964

Christien Snippe (1945)

Mooie kleren zijn een daad van liefde

Oranje was hij. Heel hip. Haar broek. Hij stond haar geweldig, ze was er niet te dik voor, alle meisjes Snippe waren sprietjes. En ze had ‘m helemaal alleen betaald, van haar eerste zelfverdiende geld bij de KLM in Emmen. Ze showde hem aan haar moeder. Haar moeder staarde ernaar. Lang. En zei: ‘Je denkt toch zeker niet dat jij zó de deur uitkomt?’

Christien Snippe is nu 74, maar ze weet het nog als de dag van gisteren. Hoe ze als jong meisje smachtte naar mooie, nieuwe kleren, kleren die onbereikbaar bleven, ver weg achter het glas van de etalages van de winkels in Zuid-Oost Drenthe.

Omdat er geen geld voor was. Haar moeder Albertje – Allie zei iedereen – had wel wat anders aan haar hoofd dan kleren kopen, zij en haar man Johannes moesten acht monden voeden. Christien mocht dan wel het oudste meisje zijn, ze moest niet denken dat ze daarover ook maar iets te zeggen had. En Nederland was zich in de jaren vijftig aan het heroprichten, maar in De Krim merkten ze daar nog niks van. Schrapen was het, en roeien met de riemen die je had.

Toegegeven, dat akkefietje met die lakschoenen was natuurlijk niet in haar voordeel geweest. Drie was ze geweest, toen haar moeder haar twee lakschoentjes had aangetrokken. Prachtig! En zo glimmend! En ze roken zo lekker! Het enige was, dat dat ene schoentje zo klemde. En toen ze langs het water had gelopen, ja, ze weet niet waarom, maar toen lag ineens een van die schoentjes in het water. Per ongeluk.

Die blik van haar moeder zou ze nooit vergeten.

Ze woonden op een ark in het water van de Tippe, op een plek die iedereen De Kikkerhoek noemde, schuin tegenover het huis van opa Gerrit en opoe Lammina Snippe. Kikkerhoek was een goeie naam. Het water zat vol met die groene krengen, Christien had er een bloedhekel aan. Vaak ging ze naar opoe, even de loopplank af, langs de bomen het steegje in, langs waakhond Prins naar de warme keuken, waar opoe koffie stond te zetten in haar groene emaillen kan. Kreeg ze een bakje. Met melk, vers van een van de vier koeien. Opoe was een lieverd. ,,Je hoeft niet naar school mien kind’’, zei ze tegen haar kleindochter. ,,Je kunt nog genoeg leren in het leven.’’ Soms kwam haar moeder kijken waar ze was. Een keer verstopte opoe haar in de kast. En moeder maar zoeken.

Opoe beschermde haar. En het was natuurlijk niet zo dat ze een speciale voorliefde voor Christien had, maar toch… als ze jarig was, kreeg alleen zij, de oudste kleindochter, altijd een paar centen. De andere niet. Opoe had zoveel kleinkinderen, daar kon ze niet aan beginnen.

Wel lastig was het, als je zo van kleren hield als Christien. Zo was er de kwestie school. Je kon niet naar de Christelijke school van meester Oostenrijk in Nieuwlande als je voor spot bij de weg liep. Dus knipte haar moeder haar eigen mooie bordeauxrode mantel in stukken en naaide jasjes voor haar dochters.

Haar moeder was een strenge vrouw. Gezellig een verhaaltje vertellen, zoals de moeders tegenwoordig doen, was er niet bij. Ze kon haar stem niet goed gebruiken, ze fluisterde vaak. Soms fluisterde Christien dan ook, gewoon, uit solidariteit. Was haar moeder niet van gediend. Toch hield ze van haar kinderen, Christien weet het zeker. Maar de zorgen waren groot, het kroost nog klein en talrijk en in een wereld waarin alles nog op de bon was, was het hard sappelen.

Christien als kleuter

Ouders van Christien Allie en Johannes

Ze hadden het krap. Ook in ruimte, op het schip. Johan en Allie Snippe sliepen in het vooronder, waar ze zelf een bed hadden getimmerd. De kinderen sliepen met z’n allen in het bed in de enige slaapkamer die de woonark bezat. Allemaal op een rijtje: Christien, Miny, Henny, Anny en Femmy. Later, toen ze in een huis op de wal gingen wonen, kwamen er nog drie bij: Gerrit, en de kleine zusjes Magda en Thea. Die laatste twee namen mocht Christien verzinnen, haar ouders wisten zeker niks meer en zo kon je toch een beetje zien dat zij de oudste was.

Er was weinig te doen op de plek waar de boot lag. Er was water. En een pad erlangs. Verder niks. Als je naar school liep, moest je naar de eerstvolgende klapbrug lopen en dan helemaal langs het water weer terug; een beste tippel.

Ze hielp thuis flink mee. Boenen, schrobben, luiers spoelen en elke dag was er wel iets te wassen. Het was een heel gedoe om de lakens tussen de waslijnen op het dek te knopen, gelukkig was ze flink sterk in de polsen.

Naar één moment van de week kon Christien dagenlang verlangen: als ze de Solex hoorde naderen van Riesmeijer met zijn mand vol tweedehandsjes. Hij kwam zowat elke week langs, kiepte dan zijn mand met kledingschatten uit op de vloer van de boot. En zij maar zoeken. Twee of drie cent per kledingstuk kostte het; best veel geld was dat. Soms kreeg haar moeder wat gratis.

Haar vader was heel anders dan haar moeder. Minder bits. Een mooie man. En hij vond zijn oudste dochter ook mooi. Och, die keer dat hij haar meenam naar modewinkel De Zon, waar hij een grijs plissérokje voor haar kocht met een grijze coltrui erbij. Kriebelen dat dat ding deed. Maar dat gaf niks. Onderin het rokje zat een rijgdraad. Die mocht je er niet uithalen, anders waren de plooien weg.

En dan die andere keer dat hij een roze rokje voor haar gekocht, met een kanten bloesje erbij. Je bent een mooi meisje, had hij tegen haar gezegd, en jij verdient het om er mooi uit te zien.

Haar moeder neep haar mond, toen ze al dat fraais zag. Soms dacht Christien wel eens dat ze jaloers was.

Dat was allemaal vroeger.

Tegenwoordig woont Christien in een huis in Coevorden, tussen glanzend gewreven Biedemeier meubels. Aan de wand hangen portretten van een blonde knappe vrouw met lange benen: Christien in hotpants, Christien met een zwarte strik in haar haar. Marilyn Monroe staart levensgroot vanaf het behang de kamer in. Had ze wel willen worden, zo iemand als Marilyn.

Maar het leven liep anders. Ze kreeg twee dochters en twee zoons, waarvan een, Johnny, maar een dag heeft geleefd.

Haar dochters stak ze altijd fraai in de kleren. Mooie kleren zijn een daad van liefde. Nachten heeft ze achter haar naaimachine gezeten, prachtige witte jurkjes uit de Knippie maakte ze voor ze, mooie strik erbij voor in het haar; ja, zo kon ze haar meisjes wel de wereld insturen.

Wat bleek? Wilde de jongste, Manuela, alleen maar spijkerbroeken dragen. Spijkerbroeken!

Christien schudt het hoofd in verbazing. Heb je geld, kun je jezelf eindelijk eens goed in de kleren steken, wil je ze niet!

Christien niet gezien. Laatst was ze in Eelde op de rommelmarkt. Hield een vrouw haar staande. Zei ze: wat ben jij een mooie vrouw!

Dat was een fijn moment.

Christien en Manuela

Manuela Gosink (1984)

‘Ik ben Manuela. De moeder van Shakira, Savannah, Djaylano. En van Christiaan’

Het leven is een raadsel. Een ongrijpbaar, niet te begrijpen fenomeen. Wie had kunnen denken dat het cijfer 16 zoveel zou betekenen, en wat heeft een oude schoolmeester uit Steenwijksmoer te maken met het verhaal van Manuela Gosink?

Dat, zegt Manuela, heeft alles te maken met het lot. Het lot dat haar minder slecht gezind lijkt dan ze altijd dacht.

Manuela is 35, woont in Steenwijksmoer, ze is gescheiden van Bert, haar moeder heet Christien, ze heeft drie kinderen – nee vier. En ze kent de oude schoolmeester alleen van achternaam. ‘Meester Christiaans’; zijn naam staat op het bordje op de hoek van haar straat. Zijn naam was de reden dat Manuela hier wilde wonen met haar kinderen. Hier, en nergens anders, in dit eengezinshuis met tuin, aan de meester Christiaansstraat in Steenwijksmoer. Het moest zo zijn.

Manuela Gosink zit aan tafel achter koffie en bladert door het fotoalbum van haar jeugd. Ze ziet een meisje in een witte prinsessenjurk, strik in het haar, lachend in de camera kijkend.

Die lach.

Een neplach is het, weet ze nu. Ten eerste wilde ze geen prinsessenjurken dragen, maar spijkerbroeken, tot ontzetting van haar moeder. Lekker stoer, zo wilde ze zijn.

Het fotoalbum is liefdevol samengesteld door haar moeder Christien. Er zitten haarlokjes is, een eerste tandje. ‘Popje’, noemde haar moeder Manuela. ‘Suikerspin’, noemde Manuela haar moeder- vanwege haar grote kapsel dat op die zoete lekkernij leek.

Manuela kijkt niet vaak in het album. Ze heeft bijna bij geen enkele foto fijne herinneringen. Ze ziet haar lach. En haar ogen erboven. Haar ogen lachen niet. ‘Manuela, mijn popje’ staat er bij de haarlok. ‘Kon je maar altijd bij me zijn. Ze hebben je van me afgepakt.’

Acht jaar was ze, toen de rechter bepaalde dat ze niet meer bij haar moeder en haar vriend mocht wonen. Haar eigen ouders waren gescheiden toen ze drie jaar was, haar broer was al het huis uit en haar oudere zus en zij waren aan hun moeder toegewezen die een nieuwe vriend had.

Haar oudere zus verhuisde als snel weer naar haar vader. Toen was Manuela alleen met haar moeder en de vriend.

De vriend was bedreigend. Elf keer verhuisden ze, met haar moeder woonde ze in Blijf van mijn Lijf huizen. Er was angst. Onzekerheid. Eenzaamheid. Vriendinnen verhuisden nooit mee naar de nieuwe plekken. Scholen en instanties deden niets. Verjaardagen, Sinterklaasfeestjes; Manuela leerde al vroeg dat ze zich nergens op moest verheugen, dan kon het ook nooit tegen vallen. Ze leerde dat ze beter haar mond kon houden. Dat ze aan niemand hulp hoefde te vragen, want ze zouden haar toch niet horen. Ze vond meisjes aardiger dan jongens, maar ze zei niets. Die stilte. Langzaam ga je dan dood van binnen, zegt ze. Ze ziet het in haar ogen op de kinderfoto’s.

Manuela in prinsessenjurk

jonge Manuela in het veen

Had iemand als meester Harm Christiaans haar kunnen helpen? Hij was geboren in 1890, dus hij kan niet meer in leven zijn. Hij was onderwijzer, eerst in Vlagtwedde, toen in Coevorden en in 1934 kwam hij naar Steenwijksmoer als hoofd van de openbare lagere school. Het was midden in de crisisjaren, de overheid wilde ook toen al de kleine scholen sluiten en in Steenwijksmoer was net een hele grote katholieke school gebouwd die het merendeel van de kinderen naar zich toetrok. Meester Christiaans vocht voor het voortbestaan van de kleine school. Hij nam pas in 1959 afscheid- bijna 70 was hij toen. Hij moet een toegewijd onderwijzer zijn geweest. Zou hij oog hebben gehad voor schuwe, bange meisjes als Manuela?

Dat ze bij haar vader ging wonen, was een stap in de goede richting, al was het in het begin wennen; ze had hem zo lang niet gezien. Maar haar vader, merkte ze, was een man van zijn woord. Hij was een kalme, enigszins terughoudende man. Zijn rust bracht haar vertrouwen.

Op haar veertiende leerde ze Bert de Haan kennen; de orgelleraar van haar moeder. Hij werd haar grote kameraad – hun relatie een veilige haven waarin ze kon schuilen.

Op haar zeventiende was ze in verwachting. De baby had 30 weken in haar buik gezeten en wilde eruit voordat het zijn tijd was. Hij heeft 50 procent dat hij het haalt, zeiden ze in het ziekenhuis in Zwolle. Hij gleed zo de wereld in, te klein voor dit leven. Zijn oma Christien waste hem met Zwitsal, de verpleegster deed hem mooie kleertjes aan en gaf hem aan zijn vader en moeder.

Ze noemden hem Christiaan. Hij leefde drieënhalf uur. Het was 16 juli 2002.

Hij werd begraven in Nieuw Amsterdam, waar ook Manuela’s te jong overleden broertje Johnny ligt, en het overleden kindje van haar zus. ‘Christiaan de Haan’ staat op zijn grafsteen. Daaronder ‘pappa en mamma’. Raar, vindt Manuela dat onpersoonlijke pappa en mamma. Net alsof ze zijn moeder niet is.

Je bent nog zo jong, zeiden sommige mensen tegen haar, je kunt nog zoveel kinderen krijgen. En dat gebeurde ook, in de jaren die volgden kreeg ze haar dochters Shakira, Savannah en haar zoon Djaylano. Maar over Christiaan sprak ze niet. Waarom? Om niet toe te geven aan haar verdriet? Om hem te beschermen? Of haarzelf?

Raadselen.

Een onveilige jeugd laat zich niet negeren. Ze werd depressief, bleef soms weken in bed. Ze voelde zich een slechte moeder. Ze had Bert verteld dat ze zich aangetrokken voelde tot vrouwen, had het gevoel dat dat niet eerlijk was tegenover hem. Maar stappen zetten, om hulp vragen, durfde ze niet. Wie angstig is, vindt bescherming in zwijgzaamheid. Manuela was er dus wel, maar voornamelijk niet en wilde er eigenlijk helemaal niet meer zijn.

Het was de dood van haar vader, drie jaar geleden, die alles in werking zette. Manuela, de vrouw die haar tranen in kon slikken als geen ander, huilde dagenlang. Maar besefte tegelijkertijd: dit is verdriet is te groot. Het is buiten proportie.

Dat was het moment dat ze professionele hulp zocht. Het was de eerste stap waarmee ze zich uit het drijfzand van haar jeugd zou bevrijden. Waarmee ze de stem in haar binnenste het zwijgen kon opleggen, de stem die altijd fluisterde: ‘stel je niet aan, hou op te janken’.

Ze scheidde ruim een jaar geleden van Bert, in goed overleg. Hij blijft haar beste vriend. In haar zoektocht naar een andere woning stuitte ze op dit huis en wist dat ze hier wilde zijn: in de Christiaansstraat.

Vorig jaar deed ze mee aan ‘Moederliefde’, een theaterstuk voor en door moeders, van productiehuis Loods13 in Emmen. Eigenlijk wilde ze gewoon koffie zetten en in de coulissen toekijken, tot ze besefte dat ook die andere vrouwen met drassige problemen worstelden. Ze praatte tussen de bedrijven door met hen, over Christiaan, over zijn grafsteen, over het moederschap, haar twijfels, de raadsels van het leven. Manuela, de vrouw die aan de zijlijn wilde blijven, stapte de spotlights in; van het donker naar het licht.

En toen ze net als de andere vrouwen op het podium moest vertellen wie haar kinderen waren, zei ze trots: ‘Ik ben Manuela. De moeder van Shakira, Savannah, Djaylano. En van Christiaan.’

Manuela met zoon Djaylano

Portret dat Manuela tekende van haar vader

Sinds ze met haar drie kinderen in haar nieuwe straat woont met de naam van haar overleden zoon, voelt ze zich langzaamaan de moeder worden die ze wil zijn. Ze schrijft, speelt gitaar, dolt met haar kinderen. Aan de muur van haar kamer hangt een potloodtekening die ze van haar vader maakte.

Het leven lijkt een aaneenschakeling van verwijzingen te zijn geworden met het cijfer 16 als middelpunt. Laatst liep Manuela door de straat. Ze zag bij de buren een bordje hangen, onder hun achternaam, waarop een datum was gegraveerd. 16-7: Christiaans geboortedatum.

Haar zoontje Djaylano stopte voor zijn geboorte met bewegen in haar buik. Het was 16 juli. Ze nam motorrijles, moest een test doen om erachter te komen hoeveel lessen ze nodig zou hebben: 16 uur. Ze kocht een auto. Op het achterraam stond 16 Valve. Ze moest onlangs voor onderzoek naar het ziekenhuis. Haar kamernummer was 216. Haar moeder Christien is jarig in december. Op de 16e.

Zestien, zestien… Waarom?

Het leven is een raadsel, een mooi raadsel.

Vaak denkt ze dat een reden is voor dit alles. Dat het cijfer haar iets wil vertellen. Dat dingen soms te toevallig zijn om toevallig te zijn, dat er meer is tussen hemel en aarde en dat dat goed is. Dat er hoop is.

Zo trekt Manuela Gosink zichzelf aan de haren het moeras uit. Omhoog, omhoog.

En ze komt er.